Het strand van Ellen Key

 

 

Cato en ik zijn in Zweden. Ik wilde naar Stockholm maar dat is wat ver rijden dus besloot ik halverwege een plek te prikken op de kaart en ging ik op zoek naar een Airbnb bij het meer Vättern. En laat dat nou -echt toevallig- precies op de plek zijn waar Ellen Key een huis liet bouwen. Ze woonde er eerst zelf, maar na haar dood werd het een zomerverblijf voor handwerkende vrouwen. Ellen Keys Strand. We begrijpen het helemaal, Cato en ik. We wilden er niet meer weg. Zo mooi, zo rustig. Helaas is het nu een museum. Handwerkende vrouwen regelen hun vakanties nu zelf. En dat is misschien ook wel weer de winst van de huidige tijd. Al zou ik best een paar weekjes in het prachtige huis van Ellen Key vertroeteld willen worden. Ik ben ook een handwerker tenslotte, als zeeman.

 

 

 

 

 

Maar, ons huisje daar in de buurt onder de rook van Vadstena in Vallaslätten, was ook een klein paradijs. Prachtig, knus, rustig en we kregen er elke avond gezellig de koeien op bezoek.

 

Cato ging zoals gewoonlijk alleen op onderzoek uit. Op een goed moment zag ik haar op zo’n honderd meter afstand midden in de wei tegenover een paar herten staan. Ze wilde ze een appel geven maar die namen ze tot haar teleurstelling niet aan. Vrijheid…

Cato en ik spraken af dat we hier zeker nog eens naar toe gaan. 

 

 

 

Ellen Key leefde van 1849 tot 1926, in een tijd dat vrouwen nog van onder tot boven, van voeten tot hals dichtgeknoopt in lange ongezellige jurken moesten rondlopen. Het was ook een tijd dat mensen dachten dat het menselijk ras een verheven status kon bereiken door zorgvuldig te fokken. Sorry voor het woord. Eugenetica. Darwin was nog maar net dood. Zijn werk veroorzaakte een hele nieuwe kijk op de wereld dus misschien is de gedachtegang uit te leggen als tijdgebonden, maar het zadelde Europa ook op met knettergekke wereldleiders en een afschuwelijke oorlog. De perfecte mens. Wie beoordeelt? De mens?

 

Ellen Key vond eugenetica geen gek idee. Het is haar vergeven. Ze was een mens van haar tijd en bovendien zette ze zich onvermoeibaar in voor het kind, het onderwijs en de opvoeding. In haar beroemdste boek De Eeuw van het Kind maakt ze in niet mis te verstane bewoordingen gehakt van het onderwijs van haar tijd. Zij mocht dat. Als ik de beleidsmakers van vandaag iets probeer uit te leggen vinden ze me niet aardig. Maar ik ben ook geen Ellen Key. En we leven niet in 1900 maar in 2000. Alles is goed. U bent ondankbaar en niet aardig mevrouw Boot.  

Ouders van kinderen die worden buitengesloten zijn te moe om in beweging te komen. En de rest van de burgers zit te slapen. Want die hebben het te goed.

 

Key beïnvloedde mensen als Montessori. Ze was en is bekend over de hele wereld maar ze bezocht ook onze eigen Jan Ligthart in Den Haag.

Jan Ligthart bezocht op zijn beurt Zweden. Ik denk dat ik Jan Ligthart vooral zo leuk vind vanwege zijn humoristisch cynisme en vanwege zijn beschrijving van de zeereis die hij samen met zijn vrouw (in zo'n dichtgeknoopte lange jurk op een vrachtschip!) maakte naar Gotenburg. In zijn boek over dit bezoek, In Zweden, beschrijft hij gedetailleerd de stormachtige oversteek van Bremen naar Zweden via het Skagerak. Het is hilarisch, zeker als je de zee en het leven aan boord van zo'n schip kent. Het avontuur ontlokte hem de prachtige uitspraak:

 

‘Zeelui zijn geen mensen maar lieve levende onderdelen van een schip’.

 

Ik woon met mijn gezin op een schip en ik doe niets liever dan varen, dus u vergeeft mij vast wel dit nutteloze uitstapje in mijn verhaal. De spreuk van Ligthart staat nu uiteraard op een schildje en dat hangt op de brug van ons schip.

 

De perfecte mens. De goedgekeurde mens. Wat is dat? We zoeken die nog steeds. Wie bepaalt wat goed is? Waarom mogen bepaalde mensen wat vinden van andere mensen? Wat zijn mensenrechten?

 

Toen ik mensen over mijn Europa-reis vertelde reageerde iedereen steevast: ‘Oh wat leuk. Ik ben vooral zo benieuwd naar Scandinavië. Ga je daar ook heen? Daar schijnt het zo goed geregeld te zijn.’

 

Die mensen moet ik nu toch een beetje teleurstellen. In Denemarken gaat 45% van de kinderen met autisme niet naar school.

Uit een onderzoeksrapport blijkt dat Denemarken enthousiast van start ging met de invoering van inclusief onderwijs maar dat de economische crisis van 2008 dat ook weer temperde.

Een onderzoek heeft uitgewezen dat 40% van de bijna 47000 werkloze jongeren in de leeftijd van 15 tot 24 jaar, een handicap heeft. Deze groep jongeren heeft ook geen vervolgonderwijs gekregen.

In dit rapport is er sprake van allerlei handicaps: fysiek natuurlijk (3,2%) en daarnaast ADHD, autisme en angst, depressie, stress en eetstoornissen. 32% van de werkloze jongeren met een handicap hebben het laatste: angst, depressie, stress en/of eetstoornis. En een evenzo groot deel heeft autisme en ADHD. Ik vraag mij af: is depressie een handicap of iets wat je oploopt? Angst? Stress? Eetstoornis? Word je daarmee geboren?

 

In Zweden is het niet beter. Uit een enquête van de autisme vereniging blijkt dat ook daar de helft van de schoolgaande kinderen met autisme vooral thuiszit. Het aantal klachten dat de Zweedse inspectie jaarlijks ontvangt met betrekking tot gebrekkige ondersteuning op school is sinds 2006 verviervoudigd. 1100 klachten. En dat zijn dan alleen de klachten van ouders die durven te klagen en weten waar ze dat moeten doen. Volgens het rapport Verloren Jaren moeten ook in Zweden, net als in Nederland, ouders in staat zijn om de school te dwingen extra ondersteuning te geven. Anders dan in Nederland vindt de Zweedse inspectie dat onaanvaardbaar.

Maar wat wel weer heel herkenbaar is: volgens een studie door de universiteit van Gotenburg vinden de meeste schooldirecteuren ‘dat de moeilijkheden van de leerlingen meer te maken (hebben) met de kenmerken en tekortkomingen van de leerlingen zelf dan met tekortkomingen in de schoolomgeving en in het reguliere onderwijs.’ (tekst uit rapport Verloren Jaren)

 

In Nederland moeten alle kinderen naar school. Kinderen die uitvallen moeten behandeld worden, zodat ze daarna weer terug naar school kunnen. En dan moeten die kinderen heel blij en dankbaar zijn dat ze bij de goedgekeurde kinderen mogen horen op een plek waar ze het afschuwelijk vinden en vaak ook nog door die 'goede' kinderen gepest worden.

 

In Nederland worden kinderen vanaf hun vierde levensjaar gekeurd en getest en zodra een kind niet presteert als de rest is zijn lot bezegeld. Het kind van misschien zes of zeven jaar oud zal vanaf dan gebukt moeten gaan onder het gegeven dat hij anders is en er niet bij hoort. Met behandeling en begeleiding en als hij heel goed zijn best doet, mag dit kleine kwetsbare wezen misschien wel meedoen. Misschien niet. Maar dat ligt dan aan hem. Of aan zijn ouders.

 

Wanneer heeft een mens eigenlijk een handicap? Wat is de definitie van ‘handicap’? ‘If you judge a fish by its ability to climb a tree…’ zei Einstein.

Als ik ergens van overtuigd ben geraakt deze reis, dan is het dat ik helemaal niet snap wat mensenrechten eigenlijk zijn? Wie bepaalt wanneer een mens erbij hoort?

 

Kinderen hebben recht op onderwijs. Wat betekent dat? Iedereen gelijkwaardig onderwijs. Gelijkwaardig aan wat? Aan wie? Wat wordt ermee bedoeld?

 

Als de mens met de handicap niet zelf mag bepalen wanneer hij geholpen is, is zijn recht dan gelijkwaardig aan het recht van mensen die de regels maken?

 

Ander gezegd: Als de mensen zonder handicap bepalen wanneer zij vinden dat er aan de mensenrechten wordt voldaan hebben mensen met een handicap dan een kans op gelijkwaardigheid?

 

Wat mij opvalt is dat in alle rapporten in alle landen vooral gesproken wordt over het recht van ieder kind op gelijkwaardig onderwijs. En wat betekent dat dan? Dat betekent dat kinderen met handicaps uit alle macht moeten proberen om net zo te presteren als de 'goede' kinderen. Als dat niet lukt zijn ze dus minder waard.

 

Als een kind met autisme het redt op school dan is het goed. Die school heeft dan echt zijn best gedaan, vinden we. Het kind heeft het tot het eindexamen uitgehouden, en echt een papiertje gehaald. Heeft dat kind dan dus dezelfde rechten als een ander kind gehad? Heeft hij gelijkwaardig onderwijs gehad?

Ik denk het niet. Het 'goede' kind heeft zich thuis gevoeld op school en ging er met plezier naar toe. Hij heeft zich dus kunnen ontwikkelen tot een zelfbewuste jong volwassene.

Het kind met autisme heeft zich alles behalve thuis gevoeld. Hij ging niet met plezier naar school. Hij heeft zich er met vallen en opstaan doorheen geworsteld. Maar hij heeft zich gerealiseerd dat hij moet volhouden en dat hij alleen dan erbij mag horen. De kans dat hij als een gelukkige volwassene zelfbewust aan zijn verdere leven begint is nihil.

 

 

De discussie gaat niet over: op welke begeleiding heeft een kind recht, zodra hij is afgekeurd.

Het zou moeten gaan over: wat is er nodig om onderwijs te bieden aan alle kinderen zonder onderscheid, zonder afkeuren, zonder vergelijken. Want door mensen te vergelijken worden mensenrechten geschonden. Het maakt namelijk mensen die de regels maken tot mensen die blijkbaar beter zijn dan die anderen. Het maakt mensen die slagen tot uitverkorenen. Onze kinderen krijgen het met de paplepel ingegoten: jij bent beter dan die ander, dan die stakker die van school moest omdat hij uit frustratie telkens de meubels door het raam gooide. We kweken mensen die erbij horen en mensen die er niet bij horen. Perfecte mensen en afgekeurde.

 

En dat wilden we toch juist niet? 

 

Rapporten:

Autsime vereniging Denemarken 

Autisme vereniging Zweden