Finland: Autismisäätiö en Autismiliitto

 

De dochter van een van de oprichtsters van Autismisäätiö hield ervan, toen ze klein was, om een bakje tegen haar oor te houden en daar dan zachtjes tegen te tikken. Naar aanleiding daarvan heeft de vereniging dit glazen vaasje laten maken. Het staat in allerlei kleuren door hun hele kantoor. Ik kreeg er een als geschenk.

 

Vanaf 1921 moesten alle Finse kinderen verplicht naar school, maar kinderen met een (verstandelijke) leer beperking waren in die tijd van die verplichting uitgesloten. Er was sinds halverwege de negentiende eeuw wel onderwijs voor dove en blinde kinderen en voor kinderen met een lichamelijk defect. En er waren allerlei particuliere liefdadigheidsinitiatieven voor kinderen die het op school niet konden bijbenen.

Na de tweede wereldoorlog kwam er in Finland net als in de rest van Europa, vanuit staatswege geregeld speciaal onderwijs op aparte scholen, voor kinderen met allerlei leer- en aanpassingsmoeilijkheden. Al in de jaren zeventig werd in Finland begonnen met geïntegreerd onderwijs voor kinderen met een beperking op het reguliere basisonderwijs. Voor deze kinderen moet de school een aangepast, individueel curriculum aanbieden.

In Finland hebben ook alle peuters en kleuters recht op opvang, begeleiding en zorg, al is het geen plicht. Wel zijn gemeenten verplicht het gratis aan te bieden. De vroegtijdige zorg voor ieder kind heeft als doel: ‘de holistische groei, ontwikkeling, gezondheid en het welzijn van elk kind bevorderen.’

 

Cato en ik waren in het natuurhistorisch museum in Helsinki

 

Het algemene negenjarige basisonderwijs heeft in Finland sinds ongeveer 10 jaar een holistische grondslag, een open onderwijsvorm zonder klassen. Voor deze onderwijsvorm worden nieuwe scholen gebouwd zonder de klassieke klaslokalen.

Ik bezoek eerst Vesa Korhonen van de (non profit) organisatie Autismisäätiö om te praten over de omstandigheden van jonge mensen met autisme in Finland.

Deze organisatie voorziet in begeleiding, dagbesteding en woonvormen voor mensen met autisme vanaf ongeveer 18 jaar. De stichting werd opgericht eind jaren negentig vanuit een ouderinitiatief en bezit huizen of huurt ze waar nodig en voorziet daarmee in verschillende woonvormen. Van begeleid wonen, zelfstandig wonen met af en toe hulp, of beschermd, waarbij er 24 uur per dag hulp en toezicht is. Daarnaast heeft de Stichting dagbestedingscentra voor individueel gerichte begeleiding en dagprogramma’s voor mensen met autisme.

De Stichting heeft om en nabij 1300 cliënten waarvan ongeveer de helft ook bij hen woont, verspreid over diverse steden. Vesa vertelt dat de gemeenten in Finland verplicht zijn om voor iedereen onderdak te verschaffen. Iemand die dagbesteding en/ of een woonvoorziening nodig heeft meldt zich bij de gemeente. De gemeente kiest vervolgens welk aanbod het beste bij de zorgvraag van die persoon past.

Er wordt goed betaald voor hun diensten want de Stichting is in staat nieuwe huizen aan te schaffen en te bouwen. De Stichting is een non-profit organisatie dus de winst wordt gebruikt voor uitbreiding en verbetering van het aanbod.

Toch heeft deze goedlopende organisatie ook te maken met onbegrip. Ik vertel Vesa over de houding van de gemeente Rotterdam. Als wij bij Acato goed voor een leerling zorgen en het gaat dus goed met die leerling dan worden we onmiddellijk financieel gekort. Want dan is er volgens de gemeente minder geld nodig voor de begeleiding. Vesa herkent het onmiddellijk. Het inzicht dat mensen met autisme altijd de juiste begeleiding nodig hebben is ook in Finland nog niet ingedaald bij de overheid. Autismisäätiö spant zich in om daarvoor te lobbyen.

Er zijn ook zorgen over de nieuwe vorm van onderwijs in Finland voor wat betreft de kinderen met autisme. Scholen die ingericht zijn zonder klaslokalen, met een vrije leeromgeving blijken minder geschikt voor deze leerlingen, omdat er moeilijker structuur aan te brengen is.

Hierover praat ik met Pia-Maria Topi van de belangenorganisatie Autismiliitto.

In Finland gaan kinderen naar de school dicht bij huis. Alle scholen bieden in Finland hetzelfde. Je kunt niet, zoals in Nederland, kiezen uit verschillende soorten (basis) onderwijs.

Er zijn drie stadia van ondersteuning op de scholen. Het eerste niveau is voor alle kinderen en betreft de normale steun die ieder kind wel eens nodig heeft. Het tweede niveau betreft extra hulp in de klas bijvoorbeeld van een onderwijsassistent. Het hoogste niveau van ondersteuning is hetzelfde als niveau twee maar dan meer en intensiever en vroeger kon het ook een aparte klas betreffen in de school en bijvoorbeeld een apart curriculum.

Vanwege inclusief onderwijs en de nieuwe holistische onderwijsvorm, werden tien jaar geleden de speciale klasjes voor kinderen met leerproblemen, afgeschaft. Inmiddels komt men erachter dat dit niet werkt. Voor kinderen met autisme is er te weinig structuur te vinden in deze methode en in de school. Er is zelfs vanuit de overheid kritiek op het huidige systeem met betrekking tot de kinderen met leerproblemen.

 Pia-Maria vertelt dat de wet op onderwijs de afgelopen jaren velen wijzigingen heeft gekend. Het secundair onderwijs, wat volgt op de basisvorming van negen jaar, is sinds een paar jaar verplicht voor alle kinderen, ook voor kinderen met een beperking. Voor kinderen met autisme is dat een groot probleem gebleken omdat de scholen voor vervolgonderwijs niet bekend zijn met de problematiek.

Ik vraag Pia-Maria hoe belangrijk het is voor Finse scholen om goed te scoren wat betreft de eindexamens. Ze zegt dat dat niet zo speelt. De schoolresultaten komen niet, zoals in Nederland jaarlijks in de krant terecht. Kinderen die minder presteren zijn het probleem niet. Als het mis gaat op school is bijna altijd het gedrag van de leerling het probleem, niet de leerprestaties. Gedrag komt bijna altijd voort uit niet passen, niet goed voelen, niet veilig voelen, een te drukke omgeving, te veel moeten.

Pia-Maria weet niet hoeveel kinderen in Finland niet naar school gaan. In Finland is thuisonderwijs toegestaan.

 

Wat neem ik mee?

 

De open scholen met het holistische onderwijs, dus zonder aparte vakken, zijn niet per se geschikt voor kinderen met autisme.

Alle kinderen samen op een school voor basisvorming. Denemarken en Zweden hebben dat ook. Daarna pas kiezen. Inclusief betekent niet alleen, of zou volgens mij niet alleen moeten betekenen, dat gehandicapte kinderen met andere kinderen op school zitten. Het lijkt mij ook niet bevorderlijk voor een inclusieve samenleving om kinderen al jong van elkaar te scheiden en te verdelen over scholen voor slimme en scholen voor minder slimme kinderen.

De problematiek van autisme als beperking wordt nog steeds niet overal erkend en serieus genomen door wetgevers. Dat is niet alleen in Nederland aan de hand. Bijna in alle landen waar ik was kreeg ik de indruk dat hulpverleners met verstand van zaken moeten strijden voor erkenning. En dat in 2022!